Zwart-Wit fotografie – deel 1

Fotografie begon voor mij in de jaren zestig van de vorige eeuw. Als klein kind keek ik iedere keer met verbazing naar het opkomen van het beeld op een velletje papier in de donkere kamer (DoKa) van mijn oudere broer. Voor mij was het iedere keer weer een genot om te zien hoe het beeld langzaam verscheen op dat velletje dat dreef in een bak met ontwikkelaar.
Steeds vaker mocht ik helpen; op knoppen drukken, de foto verplaatsen van het ene bad naar het andere (ontwikkelaar, stopbad en fixeer) en natuurlijk in een volledig donkere ruimte het overspoelen van het filmmateriaal. De magie van het opkomend beeld is wat ik mis in de huidige digitale wereld, de dampen van chemie minder.

Wat is zwart-wit fotografie?

Het antwoord is eigenlijk heel simpel. Een zwart-wit foto is een monochrome afbeelding. Monochroom betekent “één kleur” en dat is uiteraard in een zwart-wit foto het geval. Het beeld is opgebouwd uit zwart en de mogelijke grijstinten tussen zwart en wit, dus de gradaties van de kleur zwart. Wit is dan ook geen kleur, maar de waarde van het vel fotopapier (PE of Bariet) in de traditionele fotografie. Natuurlijk maakt dit wit wel onderdeel uit van de zwart-wit foto, maar in de letterlijke zin van het woord, wordt er maar één kleur gebruikt namelijk “zwart”.
Gezien het bovenstaande zou een betere benaming dan ook “Grijswaarde fotografie” zijn, maar dat bekt niet lekker.
Een zwart-wit foto is dan wel een monochroom beeld, dit wil echter niet zeggen dat ieder monochroom beeld ook een zwart-wit foto is.

een ander bad met chemie gedaan waardoor er een omkleuring plaatsvond van de zilver-oxide kristallen in het papier. Het eindresultaat was een monochrome afbeelding waarbij het zwart (en grijstinten) waren omgezet in tinten van de kleur van de “toning”.
Dat gaat tegenwoordig in het digitale tijdperk anders. In veel software zoals Lightroom, Photoshop, Photo RAW en tools als NIK tools vindt je een enorme hoeveelheid aan presets voor het tonen van jou zwart-wit foto, of je doet het uiteraard zelf in de software en maak met jou smaak je eigen instellingen.

Our lives at times seem a study in contrast …
everything seen in absolutes of black & white.
Too often we are not aware that it is the shades
of grey that add depth & meaning to
the starkness of those extremes.
—Ansel Adams

Waarom zwart-wit fotografie?

Die keuze zal wellicht voor iedereen ergens anders liggen. Een reden (en in mijn ogen een foutieve reden) is het proberen te redden van een mislukte kleurenfoto. In tegenstelling tot het analoge tijdperk waar de keuze voor kleur of zwart-wit werd gemaakt bij het plaatsen van het filmrolletje in de camera kan bij digitale fotografie de keuze eenvoudig achteraf gemaakt worden.
Ja, ik weet dat je ook je camera kan instellen op zwart-wit echter is dit alleen definitief wanneer je in Jpg fotografeert. Echter, ik hoop dat wanneer je de moeite hebt genomen om dit allemaal te lezen toch ook de moeite neemt om in RAW te fotograferen. Wanneer je in RAW fotografeert is het beeld dat verschijnt op je schermpje een representatie in zwart-wit maar het RAW bestand bevat alle kleur informatie.

Bij zwart-wit fotografie gaat het in eerste instantie om de tonaliteit oftewel de gradaties in zwart-wit. Dit is aan de ene kant een bevrijding van alle overige (soms overbodige) informatie van kleuren maar geeft aan de andere kant uiteraard ook een beperking. Voor een goede zwart-wit foto heb je dus nog meer nodig dan uitsluitend de tonaliteit. Ook zaken als vorm en structuren zijn van groot belang. Daarom zal ook niet ieder onderwerp zich 100% lenen voor zwart-wit fotografie. Er zijn gewoonweg ook onderwerpen waarin de kleuren het verhaal vertellen.

Zwart-wit fotografie – Hoe?

Wanneer zwart-wit fotografie geen redmiddel is voor een mislukte kleurenfoto, hoe ga je dan te werk? Als zoals hierboven omschreven tonaliteit, vormen en structuren van belang zijn bij een goede zwart-wit foto, begint het werk daar. Als zwart-wit fotograaf zoek je naar onderwerpen waarin het verhaal kan worden verteld door de aanwezige structuren, vormen en lijnen en is het belangrijk dat je weet hoe de kleuren die je ziet zich vertalen in de grijstinten van jou uiteindelijke zwart-wit foto.
Maar net als in het analoge tijdperk stopt het daar niet. In het analoge tijdperk moest je deskundig zijn in de technieken van de doka. Denk daarbij aan ontwikkeltechnieken, verschillende soorten ontwikkelaars maar ook papiersoorten en uiteraard doordrukken en tegenhouden van de belichting.

Wanneer jij denkt dat dit opgelost is door een programma als Lightroom of Photoshop dan heb je het mis. Zwart-wit in het digitale tijdperk is meer, veel meer dan alleen maar de knop in lightroom “Zwart-wit” of de keuze grijswaarden in Photoshop. Nee ook hier zul je moeten werken aan belichting, contrast doordrukken en tegenhouden en schuifjes voor de verschillende tonen.

In een volgend artikel zal ik dieper ingaan op de in mijn ogen essentie van zwart-wit fotografie, de tonaliteit. We kijken hierbij naar o.a. het zone-systeem van Ansel Adams en hoe dit ook in het digitale tijdperk nog steeds bruikbaar is.

Veel plezier met fotograferen.